Kompania Wschodnioindyjska (1600-1744)
Angielska Kompania Wschodnia miała bardzo skromne początki w Indiach. Surat był ośrodkiem handlu do 1687 roku.
Początki i rozwój Kompanii Wschodnioindyjskiej
Do 1623 roku Angielska Kompania Wschodnioindyjska założyła fabryki w Surat, Broach, Ahmedabadzie, Agrze i Masulipatam.
Angielska kompania handlowa od samego początku starała się łączyć handel i dyplomację z wojną i kontrolą terytorium, na którym znajdowały się ich fabryki.
W 1625 r. Władze Kompanii Wschodnioindyjskiej w Surat podjęły próbę umocnienia swojej fabryki, ale szefowie angielskiej fabryki zostali natychmiast uwięzieni i włożeni w kajdany przez lokalne władze Imperium Mogołów.
Angielscy rywale Spółki przeprowadzili pirackie ataki na żeglugę Mogołów, władze Mogołów uwięziły Prezesa Spółki w odwecie na Surat i członków jego Rady i zwolniły ich dopiero po zapłaceniu 18 000 funtów.
Warunki w południowych Indiach były korzystniejsze dla Anglików, ponieważ nie musieli tam stawić czoła silnemu rządowi indyjskiemu.
Anglicy otworzyli swoją pierwszą fabrykę na południu w Masulipatam w 1611 roku. Wkrótce jednak przenieśli centrum swojej działalności do Madrasu, którego dzierżawę otrzymał od miejscowego króla w 1639 roku.
Anglicy zbudowali mały fort wokół swojej fabryki o nazwie Fort St. George w Madrasie (pokazany na poniższym obrazku).
Pod koniec XVII wieku firma angielska domagała się pełnej suwerenności nad Madrasem i była gotowa do walki w obronie roszczenia. Co ciekawe, angielska kompania kupców nastawiona na zysk od samego początku była również zdeterminowana, by skłonić Hindusów do opłacenia podboju własnego kraju.
We wschodnich Indiach firma angielska otworzyła swoje pierwsze fabryki w Orissie w 1633 roku.
English Company otrzymała pozwolenie na handel w Hugli w Bengalu. Wkrótce otworzył fabryki w Patna, Balasore, Dacca i innych miejscach w Bengalu i Bihar.
Łatwy sukces Anglików w handlu i tworzeniu niezależnych i ufortyfikowanych osiedli w Madrasie i Bombaju, a także zaabsorbowanie Aurangzeba kampaniami anty-maratha sprawiło, że Anglicy porzucili rolę skromnych petentów.
Firma angielska marzyła teraz o ustanowieniu władzy politycznej w Indiach, która pozwoliłaby im zmusić Mogołów do pozostawienia im wolnej ręki w handlu, zmusić Indian do sprzedawania tanich i kupowania kosztownych towarów.
Działania wojenne między Anglikami a cesarzem Mogołów wybuchły w 1686 roku, po tym, jak ten pierwszy wywalczył Hugli i wypowiedział wojnę cesarzowi. Ale Anglicy poważnie przeliczyli się i nie docenili siły Mogołów.
Imperium Mogołów pod rządami Aurangzeba było nawet teraz czymś więcej niż tylko pojedynkiem dla drobnych sił Kompanii Wschodnioindyjskiej. Wojna okazała się katastrofalna dla Anglików.
Anglicy zostali wypędzeni ze swoich fabryk w Bengalu i zmuszeni do szukania ochrony na ogarniętej gorączką wyspie u ujścia Gangi.
Ich fabryki w Surat, Masulipatam i Vishikhapatam zostały zajęte, a ich fort w Bombaju został oblężony.
Odkrywszy, że nie są jeszcze wystarczająco silni, by walczyć z potęgą Mogołów, Anglicy ponownie stali się pokornymi petentami i stwierdzili, że „można wybaczyć ich złą zbrodnię”.
Po raz kolejny polegali na pochlebstwach i pokornych błaganiach, aby uzyskać ustępstwa handlowe od cesarza Mogołów. Władze Mogołów z łatwością wybaczyły angielskie szaleństwo, ponieważ nie miały możliwości dowiedzenia się, że ci nieszkodliwie wyglądający zagraniczni handlarze pewnego dnia będą stanowić poważne zagrożenie dla kraju.
Anglicy, choć słabi na lądzie, byli w stanie całkowicie zrujnować indyjski handel i żeglugę do Iranu, Azji Zachodniej, Afryki Północnej i Wschodniej oraz Azji Wschodniej.
Aurangzeb zezwolił zatem na wznowienie handlu po zapłaceniu Rs. 150 000 jako odszkodowanie.
W 1691 roku firma uzyskała zwolnienie z cła w Bengalu w zamian za Rs. 3000 rocznie.
W 1698 roku Spółka nabyła zamindari trzech wsiach Sutanati, Kalikata, a Govindpur gdzie Anglicy zbudowanych Fort William wokół własnej fabryce. Wioski te szybko przekształciły się w miasto, które stało się znane jako Kalkuta (obecnie Kalkuta).
W pierwszej połowie XVIII wieku Bengalem rządzili silni Nawabowie, a mianowicie Murshid Quli Khan i Alivardi Khan.
Nawabs z Bengalu sprawował ścisłą kontrolę nad angielskimi kupcami i zapobiegał nadużywaniu ich przywilejów. Nie pozwolili im też wzmocnić fortyfikacji w Kalkucie ani samodzielnie rządzić miastem.
Brytyjskie osady w Madrasie, Bombaju i Kalkucie stały się zalążkiem kwitnących miast. Miasta te przyciągały wielu indyjskich kupców i bankierów.
Ludzie przyciągali do Madrasu, Bombaju i Kalkuty częściowo ze względu na nowe możliwości handlowe dostępne w tych miastach, a częściowo z powodu niepewnej sytuacji i braku bezpieczeństwa poza nimi, spowodowanych rozpadem imperium Mogołów.
W połowie XVIII wieku populacja Madrasu wzrosła do 300 000, Kalkuty do 200 000, a Bombaju do 70 000. Należy również zauważyć, że te trzy miasta zawierały ufortyfikowane osady angielskie; mieli również natychmiastowy dostęp do morza, gdzie siła morska angielska pozostawała daleko przewyższająca siłę Indian.
W przypadku konfliktu z jakimkolwiek indyjskim autorytetem Anglicy zawsze mogli uciec z tych miast do morza. A kiedy nadarzyła się dla nich odpowiednia okazja, by wykorzystać zamieszki polityczne w kraju, mogli wykorzystać te strategiczne miasta jako trampoliny do podboju Indii.