Percepcja, świadomość wrażeń odbieranych zmysłami. Proces zdobywania percepcji nazywa się postrzeganiem. Mówi się, że organizm postrzega zdarzenia, przedmioty lub cechy w swoim środowisku oraz wiele własnych procesów cielesnych, kiedy rozpoznaje je i nadaje im znaczenie.
Postrzeganie jest umiejętnością posiadaną tylko przez te zwierzęta – takie jak ssaki, ptaki i gady – które mają wysoko rozwinięty układ nerwowy. Obejmuje korę mózgu, w której powstają złożone reakcje na stymulację sensoryczną. Kiedy dżdżownica zboczy z przeszkody na swojej drodze, mówi się, że działanie to wynika nie z percepcji, ale z prostego odruchu nerwowego.
W przeszłości niektórzy psychologowie uważali, że wrażenia zmysłowe i percepcje są identyczne. Jednak większość współczesnych psychologów i fizjologów rozróżnia te dwa doświadczenia. Jeśli dana osoba widzi światło poruszające się w ciemności, może widzieć lampę prowadzoną wzdłuż ścieżki lub serię nieruchomych lamp włączanych i wyłączanych w krótkich odstępach czasu. Tak więc dwa rodzaje bodźców zmysłowych mogą wytwarzać jeden rodzaj percepcji. Inne eksperymenty pokazują, że jedno wrażenie zmysłowe może wywołać dwie lub więcej percepcji.
Szkoła psychologii Gestalt wysuwa teorię, że całość jest większa niż suma jej części. Zgodnie z tą teorią, percepcja jest czymś więcej niż sumą wielu wrażeń zmysłowych i jest zorganizowanym i znaczącym doświadczeniem posiadającym własną konfigurację lub wzór.
Na przykład, jeśli światło jest przymocowane do obręczy toczącego się koła, jest postrzegane – w ciemności – jako poruszające się we wzorze przegrzebków. Jeśli światło jest umieszczone na piaście koła, odbierane jest jako poruszające się po linii prostej. Ale jeśli jedno światło zostanie umieszczone na obręczy, a drugie na piaście, wynikowa percepcja nie jest prostą linią światła poruszającą się przez przegrzebki. Zamiast tego światło obręczy jest postrzegane jako obracające się wokół światła piasty.
Zasady percepcji
Proces dwukierunkowy
Percepcja jest zdeterminowana przez cechy zarówno postrzeganej rzeczy, jak i postrzegającego. Na przykład, każdy żywy organizm stale odbiera wiele wrażeń zmysłowych, ale w danym momencie dostrzega stosunkowo niewiele obiektów i zdarzeń. Wybór opiera się na przyciąganiu, a uwagę przyciąga tylko kilka rzeczy. Ogólnie rzecz biorąc, można dostrzec wszystko, co kontrastuje z jego tłem. Jasne, duże lub poruszające się obiekty, głośne dźwięki lub nagła cisza po ciągłym hałasie zwykle przyciągają uwagę, podobnie jak powtarzające się zjawiska.
Jednak wybór jest również częściowo oparty na osobowości odbiorcy, jego potrzebach, motywach, zainteresowaniach i oczekiwaniach. Na przykład osoba, która spodziewa się, że o określonej godzinie obudzi ją budzik, prawdopodobnie prześpi wcześniejszy, być może głośniejszy dźwięk.
Na selekcję i wszystkie inne aspekty percepcji wpływają również wcześniejsze doświadczenia, nauka i dojrzałość postrzegającego. Zapach pieczonego chleba rozpoznają i nadają sens tylko ci, których wcześniejsze doświadczenia pomagają im go rozpoznać. Fotograf, który używa kamery widokowej, która wyświetla odwrócone obrazy na ekran, szybko uczy się postrzegać obiekty na ekranie jako znajdujące się właściwą stroną do góry. Młode zwierzęta mają tendencję do rozwijania percepcji głębi mniej więcej w momencie, gdy po raz pierwszy czołgają się lub chodzą, unikając w ten sposób upadków z wysokich miejsc.
Percepcyjna stałość
Jedną z cech percepcji jest stałość formy, wielkości i – w mniejszym stopniu – jasności przedmiotów. Obserwator obserwujący przejeżdżający obok niego samochód w oddali nie postrzega go jako malejącego, chociaż obraz samochodu na jego siatkówce zmniejsza się. Kwadratowy blat stołu jest odbierany jako kwadrat nawet wtedy, gdy oczy obserwatora znajdują się prawie na jego poziomie, a obraz na siatkówce jest rombem.
Stałość jasności jest niekompletna. Obiekty, które są postrzegane jako białe w jasnym świetle, nadal wyglądają na białe w słabym świetle. Czarne obiekty wydają się czarne zarówno w słabym, jak i jasnym świetle. Jednakże, jeśli dwa obiekty o identycznej szarości zostaną umieszczone tak, że jeden jest w cieniu, zacieniony obiekt będzie wydawał się nieco ciemniejszy niż ten w świetle.
Poczucie współpracy
Percepcja rzadko zależy tylko od jednej klasy wrażeń zmysłowych. Zwykle kilka klas wrażeń łączy się, przyczyniając się do powstania jednej percepcji. Na przykład, percepcja własnej pozycji w przestrzeni zależy zarówno od wrażeń wzrokowych, jak i wrażeń kinestetycznych (związanych ze zmysłem mięśni). Jeśli percepcja pochodząca z jednej klasy wrażeń zmysłowych nie zgadza się z percepcją pochodzącą z innych wrażeń zmysłowych, nazywa się to iluzją. Wyimaginowana percepcja nazywana jest halucynacją.
