W mitologii i folklorze żydowskim Lilith jest demonem o kruczoczarnych włosach, który poluje na bezbronne noworodki i uwodzi niczego nie podejrzewających mężczyzn, używając ich „zmarnowanego nasienia” do zrobienia hordy dzieci demonów. Chociaż jej imię pojawia się tylko raz w hebrajskiej Biblii, przez stulecia Lilith była obsadzana jako zbuntowana pierwsza żona Adama , bratnia dusza Samaela, króla demonów, a ostatnio jako ikona feministyczna. Więc jaka jest prawdziwa Lilith?
Na długo przed tym, zanim dopadł ją judaizm, podobne do Lilith demony nawiedzały koszmary starożytnych Sumerów, Asyryjczyków i Babilończyków. Demony męskie i żeńskie, zwane odpowiednio lilu i lilitu, pojawiły się w sumeryjskim eposie o Gilgameszu , a mezopotamska bogini Lamashtu była skrzydlatym demonem, który dręczył kobiety podczas porodu, powodował poronienia i kradł karmiące piersią niemowlęta.
To, co łączyło te różne duchy o imieniu „L”, to złowieszcze pragnienie uderzenia w ludzi, kiedy byli najbardziej bezbronni, zwłaszcza kobiety w ciąży i noworodki, w wieku przed-naukowym, kiedy śmiertelność niemowląt i matek była niezwykle wysoka.
„Dla mnie te starożytne historie uznają granice naszej zdolności do kontrolowania świata i odzwierciedlają pragnienie, aby te okropne wydarzenia wydawały się mniej przypadkowe” - mówi Laura Lieber , profesor religioznawstwa na Duke University. „Pandemia przypomina, że są pewne rzeczy - w szczególności choroby - które są tajemnicą, dlaczego niektórzy ludzie są dotknięci, a inni są oszczędzani”.
Jedna ze starożytnych tabliczek odnalezionych w Syrii i datowana na VII wiek pne zawiera mrożącą krew w żyłach prośbę o oszczędzenie gniewu czarnoskrzydłego demona: „ O lotniku w ciemnej komnacie, odejdź natychmiast, Lili! ”.
Lilith jako pierwsza żona Adama
Kananejczycy, Hebrajczycy i Izraelici niewątpliwie wchłonęli część demonologii lilitu / Lamasztu , chociaż jedyna wzmianka o „lilicie” w Biblii hebrajskiej (znanej jako Stary Testament w chrześcijaństwie) pojawia się w Izajaszu 34:14 , w którym prorok opisuje jałowa pustynia spustoszona ostatecznym sądem Bożym:
„Słowo 'lilith' jest czasami tłumaczone jako pisk sowy”, mówi Lieber, „co jest związane z faktem, że w mitologii starożytnego Bliskiego Wschodu boginie demonów często miały skrzydła i ptasie łapy”.
Niektórzy pierwsi rabiniczni komentatorzy Biblii hebrajskiej zastanawiali się jednak, czy Lilith nie pojawiła się potajemnie w Księdze Rodzaju. Po dokładnym przeczytaniu wydaje się, że istnieją dwa oddzielne relacje o tym, jak Bóg stworzył pierwszego mężczyznę i pierwszą kobietę. W 1 Moj. 1 Bóg stworzył mężczyznę i kobietę w tym samym czasie - „stworzył ich jako mężczyznę i niewiastę” ( Rdz 1,27 ). Jednak w Księdze Rodzaju 2 Bóg najpierw stworzył Adama „z prochu ziemi”, a następnie usunął jedno z żeber Adama, aby uformować Ewę ( Rdz 2: 21-22 ).
Czy bezimienna kobieta została stworzona w I Księdze Rodzaju jako ktoś inny niż Ewa? A czy to była Lilith? To intrygujące pytanie prawdopodobnie krążyło w mitologii i folklorze żydowskim od wieków. Następnie, w IX wieku ne, po raz pierwszy w pełni potraktowano Lilith jako nieposłuszną pierwszą żonę Adama.
Niesławna relacja pojawia się w „ Alfabecie Ben Siry ”, satyrycznym i graniczącym z pograniczem heretyckim tekście żydowskim ze średniowiecza, który naśmiewał się z postaci biblijnych i zawierał elementy popularnego folkloru.
Według Ben Siry, pierwszą kobietą stworzoną obok Adama w I Księdze Rodzaju była rzeczywiście Lilith i ona i Adam „natychmiast zaczęli się kłócić”. Kiedy Adam upierał się, że Lilith „leży pod” nim podczas seksu, nie miała tego, odpowiadając: „Leżysz pode mną! Oboje jesteśmy równi, bo oboje jesteśmy z ziemi”.
Lilith wypadła, wypowiadając „niewypowiedziane imię Boga” i odleciała. Bóg posłał po Lilith trzech aniołów o imieniu Senoy, Sansenoy i Semangelof, którzy zażądali jej powrotu. W tym momencie spała już z Samaelem, wodzem demonów, i przysięgła, że nie skrzywdzi ludzkiego potomstwa Adama i Ewy, jeśli napiszą jej imię na ochronnym amulecie podczas porodu. W przeciwnym razie miałaby władzę nad nowonarodzonymi ludzkimi dziećmi w pierwszych tygodniach ich życia.
„To, co otrzymujemy od Ben Siry, to chęć połączenia różnych wątków wszystkich istniejących tradycji otaczających Lilith”, mówi Lieber, a także wyjaśnienie rytuału porodowego, który ma chronić przed nagłą śmiercią niemowląt, która była praktykowana już od wieków .
Amulety Anty-Lilith i Miski Inkantacyjne
Na długo przed pojawieniem się „Alfabetu Ben Siry” żydowskie gospodarstwa domowe używały amuletów ochronnych do odpierania Lilith i innych demonicznych złodziei dzieci. Między V a VIII wiekiem n.e. najpopularniejszą formą ochrony przed demonami było coś, co nazywano miską zaklęć.
Te ceramiczne misy zostały wykonane przez „żydowskich czarodziejów” w Babilonie, aby uwięzić konkretnego demona związanego z określoną chorobą lub stanem. Podobnie jak tradycyjna biblijna praktyka mocowania mezuzy na drzwiach domu, żydowskie rodziny spodziewające się dziecka zakopią jedną z tych magicznych misek z zaklęciami pod drzwiami frontowymi, aby zablokować wejście porywaczom dzieci z innego świata.
„Te magiczne miski były skrzyżowaniem mezuzy i lampy Alladyna ” - mówi Lieber, dodając, że używali ich również nie-Żydzi.
Gdy miski z zaklęciami wypadły z łask, rodziny żydowskie zakupiły metalowe lub papierowe amulety z wyrytym wizerunkiem związanej Lilith oraz modlitwy o boską opiekę, m.in. do Senoya, Sansenoya i Semangelofa. Lieber mówi, że w niektórych społecznościach żydowskich nadal można kupić amulety przeciw Lilith.
Od wyrzutka do ikony feministycznej
Komentarze rabiniczne i żydowskie podania ludowe otaczające Lilith przedstawiały ją jako dziką, upadłą kobietę, przeklętą za jej grzech buntu. Ponieważ Lilith nie mogła mieć własnych ludzkich dzieci, nie tylko kradła niechronione niemowlęta, ale uwodziła mężczyzn we śnie i pobierała ich nasienie (starożytne wyjaśnienie „nocnych emisji”).
Talmud babiloński, starożytne źródło żydowskiego prawa, stwierdza: „ Zabrania się człowiekowi spać samotnie w domu, aby Lilith go nie złapała ”. Uważa się, że Lilith używa skradzionego „nasienia” do zapłodnienia się niezliczonymi demonicznymi dziećmi. Lieber mówi, że niektóre baśnie chasydzkie opowiadają o walkach dworskich między potomstwem ludzi i demonów o spadek.
Dopiero pod koniec XX wieku feministyczne pisarki i aktywistki zaczęły reinterpretować mit Lilith, nie jako ostrzeżenie przed staniem się niekontrolowaną, „rozwiązłą” kobietą, jak pierwsza żona Adama, ale jako wzór do naśladowania dla innego rodzaju kobiety istnienie. W 1972 roku pisarka i reżyserka Lilly Rivlin opublikowała przełomowy artykuł o Lilith w magazynie Ms. , oraz żydowski magazyn feministyczny Lilith, wydany w 1976 roku.
„Kobiety w wystarczającej ilości elfów, zainspirowane ruchem kobiecym, przyjęły mit Lilith jako swój własny” - napisał Rivlin w książce „ Która Lilith? ” Z 1998 roku. „ Przekształciły ją w kobiecy symbol autonomii, seksualnego wyboru i kontrolę nad własnym losem. "
„Lilith jest potężną kobietą, napisała Aviva Cantor Zuckoff w pierwszym numerze magazynu Lilith.” Promieniuje siłą, asertywnością; odmawia współpracy we własnej wiktymizacji. Uznając bunt Lilith, a nawet opowiadając o jej mściwych czynach, twórcy mitów również uznają moc Lilith. "
Lilith pojawiła się także w tak różnorodnych programach telewizyjnych, jak „The Chilling Adventures of Sabrina”, „Frasier” i „Scooby-Doo! Mystery Incorporated”, a także użyczyła jej imienia Lilith Fair, niezwykle popularnej, całkowicie kobiecej muzyce. współzałożycielem festiwalu Sarah McLachlan. Koncertował w Ameryce przez trzy lata, 1997-1999 i został na krótko wznowiony w 2010.
Teraz to jest interesujące
Fascynującą rzeczą w misach inkantacyjnych jest to, że wezwali do pomocy tych samych dziwnie nazwanych aniołów, których zidentyfikował Ben Sira w alternatywnej historii stworzenia: Senoy, Sansenoy i Semangelof. Później misy i amulety z regionów schrystianizowanych przywoływały świętych imieniem Sisoe, Sisynios i Synidores. Jedna z teorii głosi, że onomatopeiczne powtarzanie się imion „s” mogło brzmieć jak syk węża, ostrzegający Lilith, by trzymała się z daleka.
